Η ουσία του Coaching και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Μέρος Ι

Η ουσία του Coaching και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι

Η ουσία του Coaching και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Μέρος Ι

Το coaching και η αρχαία ελληνική φιλοσοφία μοιράζονται τον ίδιο στόχο, να βοηθήσουν τον άνθρωπο να γίνει η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, να εκπληρώσει όλες τις δυνατότητές του και να βρει την ευτυχία. Και τα δύο έχουν καταλάβει ότι πρέπει να οδηγηθούμε στη λίμνη της άμεσης εμπειρίας που βρίσκεται μέσα μας για να δούμε την αντανάκλαση του αληθινού μας προσώπου. 

Ο Alan Sieler λέει ότι η Οντολογία παρέχει ένα σχολαστικό και ουσιαστικό θεωρητικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των επαγγελματιών coaches. Οντολογία είναι η μελέτη της ύπαρξης. Από οντολογική άποψη, οι coaches παρατηρούν και εργάζονται με βασικές πτυχές του τρόπου με τον οποίο οι coachees έχουν δομήσει την πραγματικότητά τους και τη φύση της ύπαρξής τους, δηλαδή τις αντιλήψεις και τους τρόπους συμμετοχής τους στη ζωή.  

Η οντολογία χρονολογείται από τους φιλοσόφους της Αρχαίας Ελλάδας. Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με τη διερεύνηση των λόγων της ανθρώπινης ύπαρξης και του τρόπου με τον οποίο πρέπει να ζει ο άνθρωπος, ώστε να συνάδει με τον λόγο ύπαρξής του.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πολλές σχολές σκέψης. Ο Σωκράτης υποστήριζε την αυτογνωσία ως το μονοπάτι προς την ευτυχία. Η αλληγορία του Πλάτωνα για το σπήλαιο επηρέασε τους δυτικούς στοχαστές που πίστευαν ότι η ευτυχία επιτυγχάνεται βρίσκοντας το βαθύτερο νόημα. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι η ευδαιμονία εμφανίζεται ως αποτέλεσμα της δραστηριότητας της ψυχής, εφόσον αυτή η δραστηριότητα είναι σύμφωνη με την τέλεια αρετή. Οι Επικούρειοι πίστευαν στην επίτευξη της ευτυχίας μέσω της ευχαρίστησης των απλών απολαύσεων. Οι Στωικοί πίστευαν ότι θα μπορούσαν να παραμείνουν ευτυχισμένοι με το να είναι αντικειμενικοί και λογικοί.    

Η Vikki Brock, στη διατριβή της σχετικά με τις ρίζες και την εμφάνιση του τομέα του coaching, έχει πει ότι οι ρίζες του coaching εκτείνονται πίσω στην αρχαιότητα και ότι η φιλοσοφία παρείχε τα θεμέλια για το coaching.  

Και αυτό είναι αλήθεια. Το ευρύ πεδίο της φιλοσοφίας έχει διαδραματίσει μεγάλο και σημαντικό ρόλο στο coaching. Φιλοσοφία είναι η μελέτη της γενικής και θεμελιώδους φύσης της πραγματικότητας, της ύπαρξης, της γνώσης, των αξιών, της λογικής, του νου και της γλώσσας. Ως μέθοδος, αντιμετωπίζει τα προβλήματα με ερωτήματα, γενικά συστηματική και κριτική προσέγγιση και ορθολογικά επιχειρήματα. Όλες οι επιστήμες ξεπήδησαν από το φιλοσοφικό στοχασμό.  

Ένας από τους λόγους που το coaching είναι ένα τόσο ενδιαφέρον πεδίο είναι ότι αντλεί από ένα ευρύ φάσμα θεωριών, φιλοσοφιών και κλάδων για να δημιουργήσει κάτι μοναδικό. Η Θετική Ψυχολογία (Positive Psychology) και η Γνωστική θεραπεία (Cognitive therapy) έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το coaching με το έργο τους, που βασίζεται στην αρχή ότι ο τρόπος που ενεργούμε είναι αποτέλεσμα του τρόπου που αισθανόμαστε, ο οποίος με τη σειρά του είναι αποτέλεσμα του τρόπου που σκεφτόμαστε, καθώς και με τη μέθοδό τους να θέτουν ερωτήματα όπως: «Τι είναι ευτυχία;», «Τι κάνει ένα άτομο πιο ευτυχισμένο από ένα άλλο;».

Ο Albert Ellis, ο ιδρυτής της Γνωσιακής-Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας, προσπαθούσε να κατανοήσει τα συναισθήματα και εμπνεύστηκε από μια ατάκα του Έλληνα στωικού φιλοσόφου, Επίκτητου, ο οποίος έλεγε: «Οι άνθρωποι δεν ενοχλούνται από τα γεγονότα, αλλά από τη αποψή τους για τα γεγονότα». Αυτό ενέπνευσε τη διάσημη θεωρία ABC του Ellis για τα συναισθήματα, όπου το Α αντιπροσωπεύει το γεγονός-πυροδότη, το Β αντιπροσωπεύει τις πεποιθήσεις μας και το Γ αντιπροσωπεύει το επακόλουθο συναίσθημα που αισθανόμαστε μέσω της ερμηνείας μας.

Σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες αυτό που συχνά προκαλεί πόνο είναι οι πεποιθήσεις μας. Ο Επίκτητος, ο οποίος ήταν δούλος και το όνομά του σημαίνει «αποκτηθείς», ανέπτυξε μια φιλοσοφία εσωτερικής ελευθερίας και ανθεκτικότητας που εξακολουθεί να είναι πολύ ισχυρή μέχρι σήμερα. Η φιλοσοφία του χώρισε τη ζωή σε δύο σφαίρες: τα πράγματα που βρίσκονται υπό τον έλεγχό μας και αυτά που δεν έχουμε τον έλεγχο. Είπε ότι το μυστικό της ανθεκτικότητας είναι να γνωρίζουμε τη διαφορά μεταξύ αυτών των δύο σφαιρών. Σύμφωνα με τον Επίκτητο, «Τα πράγματα που έχουμε υπό τον έλεγχό μας είναι η γνώμη, η επιδίωξη, η επιθυμία, η αποστροφή και, με μια λέξη, οι πράξεις μας».

Ο Επίκτητος στις Διατριβαί 3.2. εξηγεί: «Υπάρχουν τρεις τόποι όπου πρέπει να ασκηθεί αυτός που θέλει να γίνει καλός και αγαθός. Αυτός που αφορά τις επιθυμίες και τις αποστροφές (τὰς ὀρέξεις καὶ τὰς ἐκκλίσεις), για να μην αποτυγχάνει σε αυτό που επιθυμεί, ούτε να πέφτει σε αυτό που προσπαθεί να αποφύγει. Αυτός που αφορά τις παρορμήσεις και τις αφορμές (τὰς ὁρμὰς καὶ ἀφορμὰς) και γενικά το καθήκον, ώστε να ενεργεί με τάξη, λογική και όχι με αμέλεια. Ο τρίτος αφορά τη μη εξαπάτηση και την αποφυγή τυχαιότητας (ἀνεξαπατησίαν καὶ ἀνεικαιότητα) και γενικά τις συγκαταθέσεις (δηλαδή την ικανότητα να κρίνουμε τις εντυπώσεις)». Χρειάζεται να παρακολουθούμε τις διαδικασίες συλλογισμού μας, να απελευθερωθούμε από την εξαπάτηση και τη βιαστική κρίση και γενικά οτιδήποτε αφορά τη συναίνεση. Σύμφωνα με τον Επίκτητο, καθώς εδραιώνεται η συνήθεια του ελέγχου των εντυπώσεων, οι σωστές απαντήσεις θα αρχίσουν να έρχονται αυτόματα. Ωστόσο, εξακολουθεί να απαιτείται συνεχής επαγρύπνηση, για να αποφύγουμε την οπισθοδρόμηση, διότι δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στη συνήθεια.

Ο Επίκτητος μας έχει προσφέρει διαχρονικά μαργαριτάρια σοφίας όπως: «Μη ζητάς ή περιμένεις να συμβούν τα γεγονότα όπως θα τα ήθελες. Αποδέξου τις καταστάσεις όπως πραγματικά συμβαίνουν. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατό να υπάρξει γαλήνη», «Πρώτα πες στον εαυτό σου ποιος θέλεις να είσαι. Μετά να ενεργείς σύμφωνα μ’ αυτό», «Είμαστε αυτό που κάνουμε επανειλημμένα», «Είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο να μάθει αυτά που νομίζει ότι ήδη ξέρει» και τόσα άλλα. Ο Επίκτητος δίδασκε ότι η βάση της φιλοσοφίας είναι η αυτογνωσία και η φιλοσοφία του αφορούσε την εδραίωση μιας αίσθησης σκοπού στα γεγονότα της ζωής και πίστευε ότι η ικανότητά μας για επιλογή μας καθιστά υπόλογους για τις πράξεις μας.

Το coaching είναι μια σαφής διαδικασία υποστήριξης των άλλων για να δημιουργήσουν την ιδανική ζωή γι’ αυτούς και να γίνουν η καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους. Έχει χρησιμοποιήσει πολλές ιδέες και γνώσεις από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, οι οποίοι ήταν εξαιρετικοί στο να μας δείξουν πώς να ζούμε με συνειδητό, χαρούμενο και ειρηνικό τρόπο και μας έχουν παράσχει την κριτική σκέψη, το θάρρος και τη δύναμη για να ζήσουμε την καλύτερη αυθεντική ζωή μας.

Ριζωμένη στην ελληνική φιλοσοφία, η κριτική σκέψη βασίζεται στη Σωκρατική ιδέα μιας λογικής διαδικασίας στάθμισης των αποδείξεων, για να αποφασιστεί αν κάτι είναι αληθινό ή ψευδές, και γι ‘αυτό ο Σωκράτης θεωρείται ένας από τους ιδρυτές της Δυτικής φιλοσοφίας. «Το μόνο που ξέρω είναι ότι δεν ξέρω τίποτα», είπε και γεννήθηκε η Σωκρατική Μέθοδος, ο πυρήνας του coaching, μια δημοφιλής μέθοδος διδασκαλίας που θέτει μια σειρά από ερωτήματα και βασίζεται στη πειθαρχημένη σκέψη και το στοχαστικό διάλογο.

Η «διαλεκτική μέθοδος» του Σωκράτη ή, αλλιώς, «έλεγχος», μια διαλεκτική αμφισβήτησης, δοκίμαζε και τελικά βελτίωνε μια υπόθεση. Μέσω της υποβολής σειράς ερωτήσεων, προσπαθούσε να δείξει αντιφάσεις στις πεποιθήσεις εκείνων που τις έθεταν και κινείτο συστηματικά προς μια υπόθεση απαλλαγμένη από αντιφάσεις. Για να λυθεί ένα πρόβλημα, αναλυόταν σε μια σειρά ερωτήσεων, οι οποίες βοηθούσαν το άτομο να καθορίσει τις υποκείμενες πεποιθήσεις του και την έκταση των γνώσεών του, και μέσω των απαντήσεων σε αυτές τις ερωτήσεις έφτανε σταδιακά στην απάντηση που αναζητούσε.

Η Hilary Armstrong έγραψε μια εργασία (Coaching as dialogue: Creating spaces for (mis)understandings) σχετικά με το κεντρικό μοτίβο του coaching, λέγοντας: «Ο σκοπός του διαλόγου είναι να διερευνήσει τους τρόπους με τους οποίους ο coachee κατασκευάζει νόημα για οποιαδήποτε δεδομένη κατάσταση. Καθώς συμβαίνει αυτή η εξερεύνηση, το νόημα ξαναγράφεται και προκύπτουν λύσεις σε διλήμματα ή προβλήματα. Ακολουθώντας τη συμβουλή του Wittgenstein, να εγκαταλείψουμε τις θεωρίες μας για το τι συμβαίνει και να δούμε τι κάνουν οι coaches στην πληρότητα των καταστάσεων τους, φαίνεται ότι το κεντρικό μοτίβο του coaching είναι ο διάλογος».

Η λέξη «dialogue» προέκυψε τον 13ο αιώνα από το ελληνικό «διάλογος», που προέρχεται από το «διά» (δηλώνει κίνηση) και «λόγος» (ομιλία), γεγονός που παραπέμπει στην έννοια του διαλόγου ως δυναμικής ροής λέξεων και νοημάτων μεταξύ των ανθρώπων. Για τους αρχαίους Έλληνες η αρετή και η γνώση παράγονται μέσω του διαλόγου. 

Ο Σωκράτης πίστευε ότι βασική ποιότητα των ανθρώπων ήταν η ικανότητά τους να αμφισβητούν. Έλεγε ότι ήταν σαν «αλογόμυγα» που τσιμπούσε τους ανθρώπους για να τους ξυπνήσει, αμφισβητώντας τις υποθέσεις τους. Πριν από τον Σωκράτη επικρατούσε ο μονόλογος. Στη σύγχρονη κοινωνία μιλάμε ο ένας στον άλλο και όχι μεταξύ μας. Ο σκοπός του διαλόγου coaching είναι να δημιουργήσει νέα νοήματα γύρω από το δίλημμα που τίθεται στη συνεδρία. Εισάγονται ερωτήσεις που ενθαρρύνουν την ανάπτυξη νέου νοήματος γύρω από την εμπειρία του coachee. Μόλις δημιουργηθεί νέο νόημα, μπορούν να εντοπιστούν νέοι δρόμοι δράσης.

Βιολέττα Ψωφάκη, PCC

Life & Transformational Coach,

Άλλα άρθρα

Coaching, μάθηση και αλλαγή

Η αλλαγή είναι δύσκολη. Ρωτήστε όποιον έχει προσπαθήσει να αλλάξει καριέρα, να αναπτύξει μια νέα ικανότητα, να βελτιώσει μια σχέση ή να διακόψει μια κακή συνήθεια.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ »